VÀI NÉT VỀ LỊCH SỬ KIẾM NHẬT

Kiếm thuật Đông Doanh (Nhật Bản)

剣道 kendo : Kiếm đạo
剣術 kenjutsu : Kiếm thuật
居合道 iaido : Cư hợp đạo

Khởi đầu chỉ có kiếm thuật hay Kenjutsu, là nghệ thuật đánh kiếm, dù thật sự từ để chỉ kiếm Nhật là katana 刀 chính là từ "đao" trong tiếng Hán để chỉ các loại vũ khí một lưỡi sắc bén. Còn chữ Hán kiếm (tiếng Nhật ken) 剣 hay 劍 là để chỉ các vũ khí hai lưỡi . Sau thời đại Kiếm Thương, hết đánh đấm nên kiếm thuật dần dần biến thành kiếm đạo, và người thực tập kiếm đạo chú trọng luyện tinh thần cũng ngang bằng hoặc hơn cả luyện tập thuật đánh kiếm. Iaido đúng ra cũng là một phần của kendo, chuyên luyện phép đánh kiếm thần tốc: rút kiếm ở mọi tư thế và chém rất nhanh một nhát chí tử trước khi đối thủ kịp phản ứng, rồi rảy máu ở thanh kiếm, và tra kiếm vào vỏ.

Sau khi Nhu đạo phát triển vào thế kỷ 20, Kendo và Iaido trở thành những môn riêng biệt. Kendo ngày nay ta thấy phát triển như một môn thể thao, dù người luyện tập cũng thực hành các bài Kata 型 (hình) gồm các đòn thế chém đâm đỡ tiến lùi... Còn Iaido chỉ chuyên thực tập các bài tập kata: rút kiếm, chém, rảy máu, tra kiếm vào vỏ. Và ở Nhật vẫn còn hàng trăm trường phái Kendo, cũng như hàng trăm trường phái Iaido.
Kiếm là 1 trong những vũ khí được con người sử dụng nhiều nhất trong thờI phong kiến, khắp nơi từ Âu sang Á. Vũ khí và binh giáp của ngườI Nhật ngày xưa có chịu ảnh hưởng phần nào từ Trung quốc,trong đó có thanh kiếm. Khi xông trận, các kỵ sĩ trang bị áo giáp, mũ trận dày nặng, 1 tay cầm yên ngựa, tay kia cầm kiếm. Thanh kiếm thời đó có hình dạng thẳng, cấu trúc đơn giản, thường dùng để chém và đâm, động tác chiến đấu cũng chưa được tinh xảo. Theo truyền thuyết thì đến thế kỷ thứ 8, thanh kiếm với lưỡi hơi lượn cong, cán dài cấu trúc đặc thù Nhật bản được 1 thợ rèn tên là Amakumi chế tạo tạI tỉnh Yamoto. Song, theo những tài liệu đáng tin cậy hơn, thanh kiếm cong độc đáo như ngày nay chúng ta thấy xuất hiện vào thế kỷ thứ 10 (năm 940) dưới thời Heian do 1 nghệ nhân tài ba về nghề luỵên kiếm tên là Hoki rèn. Đây chính là loại kiếm được sáng tạo và rèn luyện rất công phu, chủ yếu để sử dụng bằng cả 2 tay khi chiến đấu. Đương nhiên, kèm theo đó là 1 số kỹ thuật công, thủ cơ bản cũng được giới thiệu. Nhận thức được sự lợi hại của thanh kiếm mới, nhiều kiếm sư và kiếm sĩ bèn làm 1 cuộc cách tân về vũ khí và chiêu thức tập luyện. Trước tiên nó được dùng trong các buổi giao đấu giữa các kiếm thủ và dần sau đó trở nên phổ biến trong quân độI thuộc quyền các lãnh chúa và dùng trên chiến trường ở qui mô lớn, bởi nó có hiệu quả đặc biệt hơn hẳn loạI kiếm thẳng. Đã có kiếm dài (trường kiếm-tachi, hay còn gọi là katana) thì phải có kiếm ngắn và thanh đoản kiếm (kodachi, hay còn gọi là wakizashi) được chế tạo cũng theo kiểu dáng cong cong tương tự. Kiếm ngắn chỉ sử dụng khi lâm nguy (mất kiếm dài ) và để dùng trong nghi thức seppuku (mổ bụng tự sát, 1 hành động vì danh dự của samurai, hay còn gọi là harakiri)

Có thể nói từ đây môn kiếm thuật Nhật bản Kenjutsu vớI những đặc trưng riêng đã được hình thành. Những kiếm sĩ thành danh thường xây dựng hệ thống kỹ thuật riêng để lập nên những trường phái, rồi cứ thế được lưu truyền từ đời này sang đời khác. Tinh hoa nghệ thuật cũng theo đó dần dần phát triển thêm lên. Tuy nhiên phảI đến cuốI thế kỷ 14, đầu thế kỷ 15, bài tập đốI luyện kiếm thuật (kata) vớI tổ hợp động tác công-thủ-phản công có qui ước mớI được đưa vào hệ thống nghiên cứu huấn luyện.Và vào cuốI thế kỷ 15, kiếm gỗ (bokken) mới được đưa vào sử dụng trong những buổi tập luyện. Thời này lý thuyết chung về kiếm thuật đã được hoàn thiện nhằm mục đích huấn luyện giới samurai. Không chỉ vậy, lý thuyết này còn được kết hợp với tư tưởng Nho giáo để xây dựng 1 triết lý về phong cách sống và hành động của giớI võ sĩ đạo (bushido). Theo 1 số thư tịch cổ thì từ thế kỷ 15-17 trên toàn nước Nhật có khoảng 600 trường phái kiếm thuật, chưa kể các môn võ thuật khác. Những trường phái này cũng là nơi cung cấp nhân tài phục vụ đắc lực cho các vị lãnh chúa hoặc Tướng quân (shogun)

Thế kỷ 16-17 đánh dấu 1 bước phát triển của nghệ thuật sử dụng kiếm. Khởi đầu từ kiếm sư Shekisu-sai (1527-1606), ngườI sáng lập trường phái Yagyu Shinkage, được tướng quân Tokugawa Ieyashu bảo trợ. Trước đó thanh kiếm chỉ được xem như là 1 vũ khí giết ngườI và ngườI ta luyện tập cũng vì mục đích ấy. Nhưng do Shekisu-sai có kiến thức có kiến thức về đạo học và mốI liên hệ gần gũi vớI thiền sư Takuan (1573-1645), ông đã truyền giảng cho môn sinh khái niệm về sự cảm nhận tâm linh đạt được qua việc luyện tập kiếm thuật. NgườI con ông là Munenori (1571-1646), 1 kiếm sĩ tài ba, đã biên soạn Fudochi-Shinmyoroku, nội dung kể về kinh nghiệm trực ngộ Thiền đạo trong kiếm thuật. Yagyu Shinkage, cũng như Maniwa Nen, Shinkatato… là những trường phái tiên phong trong khuynh hướng chuyển từ Kiếm đạo sang Kiếm thuật (Kendo); đồng thờI đưa kiếm tre (shinnai) vào tập luyện, thi đấu để hạn chế tốI đa những thương tích, tử vong do kiếm thật bằng thép và cả kiếm bằng gỗ cứng gây nên. Kiếm tre ban đầu được chế tạo bằng cách dùng 4 mảnh tre dài ghép lạI đút vào 1 cái bao dài bằng da cóc hoặc da bò thuộc,chưa có miếng là chắn che tay (tsuba). Về sau được Nakanishi Chuba,môn đệ của Ono Tadaaki cảI tiến với bao vải thay thế bao da, thêm miếng lá chắn vào, và trọng lượng-kích thước gần bằng kiếm thật, song có hình dạng thẳng.

Làng kiếm đạo Nhật bản ghi nhận 1 điểm son lịch sử với kiếm sĩ huyền thoại Miyamoto Musashi. Sinh năm 1584, thụ giáo kiếm thuật với thân phụ từ khi còn thơ ấu, năm 13 tuổi Musashi đã sớm đạt được vinh quang khi đánh bại 1 đấu thủ lớn hơn cả về tuổi đời lẫn tuổi nghề trong 1 cuộc tranh tài trước mặt nhiều cao thủ. Từ đó về sau, trải hơn 60 trận thư hùng trên khắp nước Nhật, chưa 1 tay kiếm nào thủ hoà nổi trước lưỡi kiếm của Musashi. Năm 29 tuổi , sau trận đấu để đời với kiếm thủ thượng thừa Sasaki Kojiro mà chiến thắng vẫn thuộc về ông, Musashi rời bỏ chốn võ lâm lui về ẩn cư. Ông dốc toàn tâm toàn lực suy nghiệm để khám phá chân lý. Hơn 20 năm sau, ở tuổI 50, con người bất khả chiến bại ấy đã giác ngộ. Vào tuổi lục tuần, Musashi viết tác phẩm Gorin-no-Sho (Ngũ luân thư), bao hàm khái luận về Kiếm đạo của ông (không phải kiếm thuật), với lý thuyết chiến lược và triết lý cuộc sống. Tác phẩm này được xem như kinh điển, không chỉ trong võ thuật mà còn với công việc quản trị, và hơn thế nữa là cách sống.

Đến thế kỷ 18, ngoài kiếm tre và sàn tập bằng gỗ trở nên phổ biến tạI các trường phái dạy kiếm, các dụng cụ hỗ trợ luyện tập như giáp che ngực, mặt nạ, mũ che đầu, găng tay bảo vệ… cũng được cách tân từ binh giáp truyền thống để trang bị cho môn sinh. Sang thế kỷ 19, Kendo phát triển rộng trong quần chúng cũng như nhiều môn võ khác, không còn thu hẹp trong giới Samurai. Vào giữa thế kỷ này, nhiều cuộc biễu diễn kiếm đạo được tổ chức cho công chúng xem tại nơi công cộng, có thu tiền. Không ít kiếm sư giương danh võ lâm qua những cuộc lưu diễn và thách đấu với người khác. Nhưng chỉ vài thập niên sau, khi văn minh cơ giớI phát triển. Súng ống, đạn dược nhanh chóng chiếm lĩnh vị trí trên chiến trường. Thanh kiếm oanh liệt suốt bao thế kỷ chỉ còn tồn tại bên người quân nhân với công dụng thứ yếu (đánh giáp lá cà) hoặc như 1 biểu tượng quyền hành chỉ huy. Đồng thời về mặt xã hội, thời điểm các lãnh chúa bị Minh Trị thiên hoàng thu hồi quyền lực cũng chính là lúc kết thúc thờI vàng son của giớI samurai. Những kiếm thủ phải về vườn hoặc chuyển nghề, nhiều môn phái phải đóng cửa. Tình trạng này khiến các bậc thầy tâm huyết vớI kiếm đạo lo âu không ít.

Trong bối cảnh đó, 1 sự kiện lớn gây chấn động làng võ Nhật đã xảy ra vào năm 1882 : võ sư Jigoro Kano, 1 thiên tài võ thuật trẻ tuổi bắt đầu truyền bá môn Nhu đạo ( Judo ) mà ông đã dày công nghiên cứu,sáng tạo sửa đổI thêm từ môn Nhu thuật ( Jujutsu ) cổ truyền ( ai xem "Truyền nhân Atula" hẳn phải biết cái món ăn chơi này ^_^ ). Thành công nhanh chóng của Kano với môn võ giàu tính thể thao, được xem như đạt tiêu chuẩn cao về giáo dục tinh thần và thể xác theo xu thế thời đại mới, đã trở thành nguồn cảm hứng khơi dậy ngọn lửa trong lòng các kiếm sư. Kiếm đạo bắt đầu thâm nhập vào học đường, tại 1 số trường trung học và đại học. Năm 1912, cùng với Nhu đạo, Kiếm đạo được chính thức đưa vào chương trình huấn luyện thể dục ở bậc trung học áp dụng trên toàn nước Nhật. Năm 1928, liên đoàn kiếm đạo Japanese được thành lập, tạo điều kiện thuận lợi cho việc chỉnh lý hệ thống tổ chức, kỹ thuật, phương pháp huấn luyện, điều luật thi đấu… Môn sinh theo học ngày 1 đông hơn,phát triển sang các nước lân cận và cả châu Âu, châu Mỹ. Năm 1971, liên đoàn Kiếm đạo quốc tế ( International Kendo Federation-IKF) được thành lập, và cũng từ đây giảI vô địch kiếm đạo thế giớI được tổ chức theo thông lệ 3 năm 1 lần (có tư liệu khác cho rằng IKF được thành lập năm 1970 và mớI đầu là tổ chức 2 năm/lần). Hiện nay số members của IKF bao gồm 37 đơn vị liên đoàn và hiệp hội thuộc hơn 30 nước trên thế giới (chưa có VN )

Một chi tiết đáng ghi nhận là trong quá trình phát triển môn Kiếm đạo hiện đại có sự đóng góp ở mức độ nhất định của tổ sư môn Judo Jigoro Kano. Ông là người đặt ra hệ thống đẳng cấp (dan-kyu) được áp dụng ngày nay. Chính liên đoàn kiếm đạo nhật bản JKF (Japan Kendo Federation) cũng thừa nhận điều này vào năm 1958. Là 1 nhà sư phạm lớn, 1 đại sư thấm nhuần triết lý võ đạo, Kano luôn sẵn sàng hỗ trợ,tạo điều kiện cho các môn phái võ thuật đồng hành phát huy vì sự nghiệp giáo dục chung, không chỉ vớI kiếm đạo mà với cả Không thủ đạo ( Karatedo ). Khi võ sư Gichin Funakosi từ đảo Okinawa đến Tokyo để truyền bá nghệ thuật này, Kano đã dành cho người đồng đạo võ lâm 1 phần diện tích tại võ đường Kodokan (Giang đạo quán) của ông để mở lớp dạy Karatedo trong nhiều năm .


Live by Honor, die by Sword

Kiếm pháp Phù Tang trọng cái "tinh – thành thuộc" hơn là cái "xảo – kỳ ảo", cũng có nhiều cao thủ Phù Tang nổi danh nhờ cái xảo tuy nhiên cái tinh bao giờ cũng thắng thế.

Một kiếm khách khả dĩ có thể gọi là cao thủ nếu anh ta thoả mãn những yếu tố sau : nhanh - độc - chuẩn - ổn. "Tốc độ" là yếu tố kiến quyết hàng đầu, địch bất động ta bất động nếu địch động ta động trước, những cái động đó chỉ trong chớp choáng vì vậy đòi hỏi kiếm thủ phải có một sự tập trung cao độ. Cao thủ giao chiêu chỉ một sơ sót nhỏ có thể phải hối hận, chậm hơn đối phương một chút là đã có thể mất đi nhiều tiện nghi, khi đã mất đi ưu thế ban đầu thì khó lòng mà thủ thắng. Thứ đến phải nói là "hiểm độc", phải đánh vào điểm yếu, tử huyệt của đối phương. Chỉ cần đánh trúng cho dù là nhẹ cũng đủ giết người, đó là lý do tại sao những cao thủ võ công cao cường đều lấy yết hầu của đối phương làm mục tiêu (yết hầu là khoảng nằm giữa thân người và đầu, nôm na gọi là cần cổ ). Dĩ nhiên mục tiêu như thế thì khó mà đánh trúng được nhất là đối phương cũng di động chứ không phải là cái bia để cho ta xỉa , nhất là với tốc độ cao, cho nên cần phải "chuẩn – chính xác". Mà muốn như vậy thì võ công phải "tình – thành thuộc", ra tay không hề sai lạc, những chiêu thức các kiếm thủ có khi luyện tập đến hàng ngàn vạn lần nguyên do là đó. Và cuối cùng là "ổn". Ở đây chính là sự ổn định về tâm lý. Ra tay nhanh, độc, chuẩn và bảo đảm ba yếu tố trên mọi lúc mọi nơi. Tâm lý ổn định, ý chí kiên quyết, đã xuất chiêu là không ngần ngừ, biến đổi giữa chừng. Cao thủ đối chiêu nếu có vấn đề về tâm lý hầu như là cầm chắc thất bại, cho nên các kiếm khách thường lấy sự "vô tình" để làm chuẩn cho sự "ổn định" của mình. Họ không dám có tình cảm vì tình cảm sẽ làm cho họ mềm yếu, vợ con gia đình sẽ làm cho họ phân vân mà đó chính là những yếu tố dẫn đến sự mất ổn định về tâm lý. Có chuyện (mà cũng có thể là có thật) cả gia đình kiếm khách đều tự sát để cho người kiếm khách có thể ra đi mà không còn bị bất cứ một sự ràng buộc vướng bận nào (có hơi tàn nhẫn). Biết anh hùng trọng anh hùng, các kiếm sĩ trước khi giao chiến thường có tình huống hoàn thành tâm nguyện lẫn nhau, giúp cả hai tháo gỡ những vấn đề về tâm lý để có thể thi đấu thực hơn và toàn tâm toàn ý hơn.

Mạn phép bàn sơ qua một chút về vũ khí.
-- Vũ khí dĩ nhiên có dài có ngắn, tùy thuộc vào loại võ công. Vũ khí dài thiện dụng cho các loại võ công cương mãnh, phạm vi tấn công rộng rãi, khống chế toàn cục, thể hiện một tính cách chính trực, rộng rãi.
-- Vũ khí ngắn thiện dụng cho các loại võ công lấy tốc độ và cái xảo, cái hiểm làm đầu. Chính vì vũ khí nhẹ nên kô thể trực tiếp đương đầu với đối phương. Đã thế thì phải ra tay nhanh, hiểm độc, dùng nhiều kỳ chiêu khiến đối phương không thể biết đường đón đỡ.
-- Một tấc dài một tấc lợi, một tấc ngắn một tấc hiểm. Vũ khí nào cũng có cái hay và cái lợi riêng của nó, sử dụng vũ khí cũng phải phú hợp với tính cách con người thì mới có thể phát huy được võ công đến cực hạn. Phái yếu và những ai có tâm địa thâm hiểm, âm trầm thì thường lựa cho cho mình những vũ khí ngắn. Phụ nữ lựa chọn vũ khí ngắn phần cũng vì thể lực và thể hình của họ không phù hợp với những vũ khí dài cồng kềnh khi sử dụng phái tốn hao nhiều sức. Người có tâm địa thâm trầm, âm hiểm… chọn vũ khí ngắn (tất nhiên không phải tất cả đều như thế) vì nó hợp với tính chất của võ công của họ, vũ khí ngắn thì đòi hỏi cái xảo – kỳ ảo nhiều hơn.

Kiếm vô tình nhưng người lại hữu tình; kiếm khách muốn "vô địch thiên hạ" thì điều thiết yếu trên con đường đó là phải dứt bỏ đi chữ “tình” (tình người). Con người dù thế nào đi nữa cũng không thể thoát khỏi được nó. Người vứt đi được chữ "tình" thì còn có phải là người ?

Trong Võ Ðạo, tâm không dính mắc ấy là điều các chiến sĩ luôn luôn mong đạt đến. Khi an trú trong tâm rỗng lặng hay ở trong trạng thái "Vô tâm" thì các ý tưởng (tạp niệm) như muốn chiến thắng - sợ thất bại, sống-chết, ưa-ghét, tự tôn-tự ti không còn khuấy nhiễu nữa. Ðó là trạng thái mà thiền gọi là Tâm Bất Ðộng hay Trí Bất Ðộng. Chúng ta hãy nghe thiền sư Takuan (1573-1645) dạy cho đệ tử là kiếm sư Yasyu Tajima-no-Kami, một bậc thầy dạy kiếm cho các vị tướng quân (Shogun) Nhật Bản về Kiếm đạo:

"Ðiều hệ trọng nhất trong nghệ thuật đấu kiếm là phải có một thái độ gọi là "trí bất động". Trí đó được thành tựu bằng trực giác sau nhiều huyên tập thực sự. "Bất động" không có nghĩa là cứng đơ, nặng trịch và vô hồn như gỗ như đá. Bất động là trình độ cao nhất của động với một tâm điểm không hề giao động. Rồi tâm mới đạt được cao đìểm mẫn tiệp tuyệt đối sẵn sàng hướng sự chú tâm của nó vào bất cứ nơi nào cần thiết - hướng sang trái, sang phải, hướng tới mọi chiều hướng tùy sở thích. Khi sự chú tâm của con bị lôi cuốn và bị điều động bởi ngọn kiếm tấn công của địch thủ, con mất cơ hội đầu tiên để tạo ra vận động kế tiếp cho chính mình. Con lưỡng lự, suy nghĩ, và một phút đắn đo diễn ra, địch thủ đã sẵn sàng đánh con ngã gục. Ðừng để cho y có dịp may nào như thế. Con phải theo dõi sự vận động của ngọn kiếm trong tay địch thủ, giữ tâm trí thong dong theo sự phản kích của chính nó, đừng để tâm niệm đắn đo chen vào. Con chuyển động khi đối phương chuyển động, và do thế mà khuất phục được y.

"Ðiều đó - điều mà người ta có thể gọi là tâm trạng không tạp niệm – là yếu tố sinh tử nhất trong nghệ thuật đấu kiếm cũng như trong Thiền (zen). Nếu có một chút gián tạp giữa hai hành vi dù chỉ cách nhau bằng một sợi lông, đấy là tạp niệm. Khi hai bàn tay cùng vỗ, tiếng trổi lên ngay không chút lưỡng lự. Tiếng không đợi suy nghĩ đã rồi mới phát. Ở đây không trung gian, vận động này nối tiếp với vận động khác không bị gián đoạn bởi tâm niệm cố ý."

"Nếu con bị dao động và đắn đo rằng phải làm gì khi đối phương sắp hạ con, thì con đã chừa dịp cho y, nghĩa là một dịp may cho một đòn sinh tử. Cứ thủ theo thế công đừng khoảnh khắc gián đoạn, công và thủ không rời nhau gang tấc. Tính cách trực khởi của hành động đó nơi con, nhất định cuối cùng sẽ hạ được đối thủ. Cũng như xuôi dòng nước mà đẩy con thuyền nhẹ trôi đi; trong thiền, cũng như trong thuật đấu kiếm, tâm không do dự, không gián đoạn, không gián tạp, được đánh giá cao."

"Trong Thiền (zen), người ta thường ưa nói tới một làn chớp hay những đóm lửa lòe lên từ hai viên đá mồi lửa. Nếu hiểu sự kiện đó có nghĩa là mau lẹ, thế là đã hiểu lầm nghiêm trọng. Quan niệm này muốn nói tới tính cách trực khởi của hành động, một dòng vận động không gián đoạn của sinh lực. Hễ lúc nào có gián đoạn, xao lãng, chắc chắn con mất thế thượng phong. Ðiều đó đương nhiên không có nghĩa rằng phải hành sự một cách nhanh nhẹn hết sức. Nếu có ý muốn như vậy tức là đã có gián đoạn, xao lãng, chắc chắn con mất thế thượng phong. Ðiều đó đương nhiên không có nghĩa rằng con phải hành sự nhanh nhẹn hết sức. Nếu có ý muốn như thế, tức là có gián đoạn, xao lãng.

Khi có người hỏi: "Thực tại cứu cánh là gì?", bậc thầy trả lời tức khắc không đắn đo: "Một cành mai", hay "Cây bách trước sân". Ðó là bất động, nhưng động tùy ứng với những gì hiện diện trước nó. Gương trí huệ phải chiếu chúng từng khoảnh khắc cái này nối tiếp cái kia, tất cả an nhiên không rối loạn. Tay kiếm khách phải bồi dưỡng điều này."
Bạn có biết những cột mốc quan trọng trong cuộc đời của 1 samurai là gì không? Nào cùng khám phá !!!