trada53t

Trà đạo Nhật Bản


‘Nhật Bản Hậu Ký’ có ghi: Nhân dịp Thiên Hoàng Nhật Saga (Sai Ngã) (809-823) viếng chùa Sùng Phúc. Đại Sư trụ trì chùa là Eichu (Vĩnh Trung) có biếu giống trà cho Thiên Hoàng làm quà. Trà nầy được mang về, trồng trong hoàng thành và Thiên Hoàng dùng làm quà tặng hàng năm. Mãi dến thế kỷ thứ XI. Thiền sư Eisai (Vinh Tây) trong chuyến du học Trung Hoa về có mang giống trà về trồng ở Seburui (Bối châu sơn) và Kozanji (Cao sơn tự) ở Kyoto. Thiền sư Eisai đã dày công nghiên cứu và cải thiện cách chế trà của Lục Vũ. Lịch sử trà xanh Nhật Bản bắt đầu từ đó.

Thiền sư Eisai cũng đặt ra nghi thức uống trà theo hệ thống hẳn hoi dựa trên bốn điểm căn bản của Thiền học là: Hoà (Wa =Harmony),Kính (Kei=Respect) Tinh (Sei=Purity), Tịch (Jaku =Tranquility). Sau nầy Sennorikyu (Thiên Lợi Hưu) hoàn thành và xướng khởi nghệ thuật uống trà xanh ở Nhật Bản thành Trà Đạo Nhật Bản độc đáo, lưu truyền trong xã hội Nhật. Từ trà cụ đến cách thức pha trà, cách thưởng thức trà trong trà đạo Nhật dù qua nhiều trào lưu thời đại vẫn không thấy thay đổi nhiều.

Vào thế kỷ thứ XII, khi thiền được tái nhập vào Nhật, trà được dùng làm thức uống trong những buổi thiền trong các thiền viện. Mục đích là để giữ cho các tu sĩ tỉnh táo trong lúc ngồi thiền quá lâu. Đến thế kỹ thứ XV thì nghi thức uống trà được phát triển và trở nên thịnh hành, không những chỉ trong giới tu sĩ mà còn cả thi sĩ, nghệ sĩ, những người có quyền hành, chức vụ cao cấp.

Có chuyện kể vào thế kỷ XVI, Thiên Lợi Hưu, một trong nhữngVị Tổ của trà đạo Nhật Bản đã dựng một ngôi nhà uống trà nho nhỏ trong Tổng hành dinh của Tổng Tư Lệnh đệ nhất quyền thế Hideyoshi, ngay tại chiến địa để làm nơi giải lao và nghỉ ngơi cho các tướng lãnh trước khi ra trận. Những vị tướng lãnh trước khi vô phòng uống trà đều cởi bỏ vũ khí ngoài cửa rồi mới vào ngồi quanh ấm trà nóng để đàm đạo .

Thiên Lợi Hưu sữa đổi, giản dị hóa đôi chút nghi thức trà đạo quá tốn kém của Lục Vũ để có thể đại chúng hóa trà đạo. Tăng Ni ở các chùa, thiền viện dĩ nhiên là phải thực hành thuần thục về trà đạo, người con gái Nhật trước khi về nhà chồng hầu hết cũng đều dự học ít nhất một khóa trà đạo. Các trường trung học, đại học đều có club trà đạo.

Trà thất lý tưởng là ngôi nhà kiểu Nhật thuần túy, nằm trong khung vườn có phong cảnh trầm lắng, nên thơ. Cách thức phối hợp thiên nhiên hài hòa,cây cỏ lá hoa đều được chăm sóc, cắt xén mỹ thuật. Ngõ vào quanh co phủ rêu xanh cổ kính được lót bằng những tảng đá hình dạng thiên nhiên bóng mòn in dấu thời gian. Chiếc cổng gỗ hoặc tre với mái lá lợp dầy trên chặng đường đưa vào trà thất cũng nhuộm màu năm tháng cũ kỹ. Gần đến thềm trà thất, thế nào cũng có một giếng đá nhân tạo phủ quanh bởi vài khóm hoa kiểng. Nước từ nguồn suối hoặc giếng xa nào đó chảy mỏng manh xuống ống tre kêu róc rách, ống tre nằm thăng bằng trên hai cành tréo cứ hứng nước đầy rồi quằng trĩu một đầu trút nước vào giếng gõ nhịp trên thành giếng đá, đều đặn như tiếng mõ buông lơi, thêm nét chấm phá cho bầu không khí yên tĩnh của khu vườn (người Nhật kể rằng ngày xưa khi thú vật còn nhiều, tiếng gõ của ống tre là tiếng động để dọa thú như khỉ, chồn sợ không đến gần nơi người ở).

Tiếc rằng kẻ viết bài không đủ tài miêu tả hết cái đẹp và không gian tĩnh mặc nầy, xin hẹn ở một buổi trà đàm nào đó sẽ trình bày bằng phim ảnh cùng quí vị.

Cửa vào trà thất rất thấp, buộc người vào phòng phải cúi khom mới vào được, những trà thất xưa, hiện được xem là quốc bảo, cửa vào chỉ cao khoảng 9 tấc, bắt buộc người vào phòng phải quì mọp lết mới vào, biểu hiện cho sự khiêm cung (humility). Trà thất xây dựng trên căn bản: bình dị (simplicity), tĩnh lặng (serenity), sạch sẻ (cleanliness) và phong nhã (grace). Tường màu đất nhạt, phòng sáng sủa. Một bức tranh cuộn được treo nơi trang kính gọi là tokonoma, vây khung bằng gỗ quí dành riêng để chưng bày tranh, hoa hay bảo vật. Cửa sổ trà thất treo tấm rèm trúc nhìn ra khu vườn thoảng hương thơm hoa lá hòa với hương nhang nhè nhẹ. Trong phòng không có bàn ghế, khách ngồi trên tọa cụ đặt trên sàn tatami (chiếu đóng khung để lót sàn nhà Nhật).

Trà cụ gồm có: Thẩu đựng trà (natsume), chén trà (yunomi), bình đựng nước lạnh để châm thêm khi ấm gần hết nước sôi, cây khuấy trà bằng tre (sasen) một đầu chẻ mịn uốn cong như hình nhụy hoa quỳnh, muỗng múc trà (chasaku), khăn lau (fukusa), ấm nấu nước (kama), gáo tre múc nước... Chén trà dùng trong nghi thức trà đạo làm bằng đất nung, to như cái tô cỡ vừa vừa, do các nghệ nhân nắn bằng tay theo nghệ thuật riêng của mỗi người, vì thế mỗi chén trà có một vẻ riêng biệt, không thể có hai cái giống nhau. Trà đạo trung lưu thì dùng chén trà men trắng nhỏ hơn để nổi bật màu xanh tự nhiên của nước trà.



Qui luật trà đạo Nhật Bản



Những qui luật trà đạo Nhật Bản được qui định đã hơn 600 năm, cả khách lẫn chủ đều phải tôn trọng.

1. Người tham dự phải giữ thân tâm trong sạch

2. Người chủ phải đích thân hướng dẫn khách vào. Nếu trang phục người chủ không đàng hoàng, trà cụ thiếu thốn hoặc không được sửa soạn chu đáo thì khách có thể từ khước không tham dự.

3. Người chủ phải gõ chuông báo tin cho khách khi nghe tiếng nước sôi (còn gọi là tiếng thông reo trong gió =soughing of the wind in the pines)

4. Khách phải tuyệt đối giữ im lặng, không được nói chuyện. Nhất là chuyện chính trị và những chuyện đàm tiếu (scandal).

5. Cả chủ lẫn khách, không một ai được tâng bốc một người nào, bất cứ bằng ngôn từ hay cử chỉ.


Nghi thức trà đạo Nhật Bản


Nghi thức nầy có thể kéo dài đến 4 tiếng đồng hồ. Trà đạo được cử hành theo 3 giai đoạn:

1. Chờ đợi (zenseki=tiền tọa). Khi khách bước vào trà thất quì tọa (ngồi kiểu Nhật) trước tokonoma (khung chưng tranh, hoa hay bảo vật) thưởng lãm tranh (có khi là một hài cú hoặc một chữ, ví dụ chữ Tĩnh hay chữ Nhẫn) và mùi hương thoảng quanh phòng.

Vị trí khách ngồi theo thứ tự: khách danh dự nhất được ngồi gần chủ và tokonoma.

2. Giai đoạn giữa (nakadachi =trung lập). Khách được mời ít thức ăn đơn giản và bánh ngọt. Sau đó khách được thong thả dạo ngắm cảnh vườn.

3. Phần cuối (nochiseki=hậu tọa). Trong trà thất, trước khung chưng tranh , bức tranh đã được thay thế bằng một bình hoa cắm đầy nghệ thuật theo lối ikebana của Nhật. Khi nghe tiếng nước reo sôi, người chủ đánh chuông báo, khách trở vào trà thất. Trà được sửa soạn và phục vụ.

Giờ phút sửa soạn và mời trà (temae) là giờ phút chính, giai đoạn hấp dẫn nhất. Người chủ xếp trà cụ ra, dùng khăn lau, làm ấm chén trà và que đánh trà. Múc 2,3 muỗng trà vào chén, múc nước sôi với chiếc gáo bằng tre đổ vào chén xong dùng que đánh cho trà tan đều và sệt. Cách cầm cán gáo, lượng nước múc, lượng nước đổ vào chén... đều có qui tắc riêng. Đây là giây phút người chủ trì nghi thức trà đạo cũng như khách tham dự lắng đọng thiền tâm. Không gian chìm lặng chỉ còn nghe tiếng của thiên nhiên và tiếng ‘thông reo trong gió’. Khi đã hoàn tất việc pha trà , chén trà được người chủ trao cho người khách danh dự quí nhất. Hai tay nâng chén trà, vị khách nầy sẽ hớp nhẹ thưởng thức hương vị trà rồi uống thêm 2 hớp nữa mới lau miệng chén và trao chén trà cho người bên cạnh, chén trà cứ thế lần lượt được chuyển sang người khách kế tiếp (Khách chỉ giới hạn bốn người mà thôi).

Sau khi mọi người đã uống cạn chén, người khách danh dự bèn ngỏ lời xin được ngắm xem để thưởng thức nghệ thuật và sự cổ kính đã được truyền từ mấy đời của chén trà. Người chủ đáp ý khách rồi rời khỏi phòng. Chén trà lại lần lượt được mọi người chuyền tay ngắm nghía, bình đựng trà, muỗng múc trà... cũng được chiêm ngưỡng. Khách chiêm ngưỡng xong trà cụ, chủ nhân trở lại phòng. Chủ và khách lại bắt đầu đàm đạo về lịch sử trà cụ cùng tên tuổi các nghệ nhân đã sáng tạo ra chúng.

Sau cùng chủ mời khách một chén trà xanh. Buổi trà đạo kết thúc.

Chúng tôi chỉ xin lược thuật, thực ra có hàng trăm chi tiết như cách xếp khăn, xoay chén trà trước khi mời và sau khi uống, những ngôn từ trước và sau khi uống v.v. . cần phải học và thực tập thật nhiều mới hiểu được nghi thức và triết lý của trà đạo Nhật Bản.



bài viết này cũng chỉ là tìm kiếm và copy ... song chia sẽ cho những ai muốn biết một ít về trà đạo

tiện nếu ai thấy hoặc có quyển "TRÀ KINH " do LỤC VŨ viết thì pm e cái .
sách này khó tìm . sdt : 01674648019